پرسش:

 ماهیت نفس بر اساس علوم جدید، چیست؟ چطور گاهی امّاره می شود و گاهی لوّامه و … ؟

پاسـخ :

کلمه نفس ، به معنی خود و خویشتن است ؛ روشن است که بحث نفس ، ربطی به علومی مثل فیزیک و شیمی و امثال آنها ندارد ؛ چرا که این علوم اساسا از موجودات زنده بحث نمی کنند ؛ لذا تنها سه علم از میان علوم تجربی وجود دارند که در مورد ماهیت انسان سخن می گویند ؛ یکی زیست شناسی است که انسان را مساوی با بدن مادی می داند و از انسان در زمره دیگر حیوانات بحث می کند ؛ و اساساً کاری به این ندارد که واژه هایی مثل « من » یا «خودم » به چیزی اطلاق می شود ؛ اگر هم یک دانشمند زیست شناس ، در این مورد اظهار نظر کند ، سخن او در علم زیست شناسی خریدار نخواهد داشت ؛ چرا که خارج از موضوع زیست شناسی سخن گفته است ؛ و در واقع عقائد فلسفی خود را وارد زیست شناسی کرده است. علم تجربی دیگری که از ماهیت انسان بحث می کند ، جامعه شناسی تجربی است ؛ لکن جامعه شناسی ، انسان را از آن حیث که در اجتماع حضور دارد ، مورد بررسی قرار می دهد نه انسان را از آن حیث که انسان است ؛ به عبارت دیگر جامعه شناسی ، رفتار و صفات اجتماعی انسان را بررسی می کند نه خود انسان را. علم تجربی سوم که از انسان بحث می کند روانشناسی تجربی است . بین روانشناسان ، نیز در مورد ماهیت نفس ، اختلاف نظر وجود دارد ، برخی از آنها ،نفس را صرفا مغز و واکنشهای گوناگون مغز به محرکهای گوناگون می دانند ؛ و به چیزی فراتر از امور مادی در انسان اعتقاد ندارند ؛ امّا عدّه ای دیگر از روانشناسان معتقدند ، آنچه انسان از آن با عنوان «من » یا « خود» یاد می کند ، حقیقتی غیر مادی است ؛ و آنچه ما در روانشناسی مورد بررسی قرار می دهیم  حالات ، رفتارها و واکنشهای این حقیقت غیر مادی است ؛ و روانشناسی به عنوان یک علم تجربی راهی برای اثبات وجود نفس یا بیان ماهیّت آن ندارد. بنا بر این ، بحث نفس به معنی واقعی کلمه هنوز هم یک فلسفی است ؛ و  علوم تجربی نه راهی برای اثبات آن دارند و نه راهی برای انکار آن و نه راهی برای بررسی حقیقت آن . ادامه مطلب...