پرسش:آیا این امکان وجود دارد که در جهان مقدار مادّه بی نهایت باشد؟ (توضیح اینکه اگر ماده موجود در جهان بی نهایت باشد لزومی ندارد که همه فضا را اشغال کند. اگر حتی در هر متر مکعب یک اتم وجود داشته باشد و این روال تا بی نهایت ادامه پیدا کند مقدار ماده بی نهایت خواهد بود.)

پاسخ: ماده دو اصطلاح عمده و اصلی دارد که از آنها اصطلاحات دیگری نیز برای ماده ساخته شده است. اصطلاح ماده در فلسفه به معنی جوهری است که قابل همه صور جسمانی است. این جوهر، حقیقتی عقلی است و با حس قابل درک نیست. حقیقت این ماده قابلیت صرف بودن است که هیچ فعلیتی جز همین قابل صرف بودن ندارد. از این ماده به ماده اولی، هیولای اولی، قوه محضه، قوه نامتعیّن و قوه جوهری نیز تعبیر می شود. حکمای اسلامی معتقد که ماده به این معنی یکی بیش نیست ؛ یعنی ماده اولی واحد شخصی بوده از حیث زمانی نیز قدیم زمانی است. یعنی زمانی نبود که ماده اولی نباشد در عین حال ماده اولی حادث ذاتی و معلول است.
اصطلاح دوم ماده همان است که در علم فیزیک مطرح است و مرادف است با نوع جسمانی در فلسفه؛ ذره مادی بنیادی که فیزیکدان ها به دنبال کشف آن هستند در اصطلاح فلسفه «جوهر فرد» گفته می شود که اگر اولین نوع جسمانی است. البته هنوز علم فیزیک موفق به کشف این ذره نشده است .بنیادی ترین ذره ای که تا به حال کشف شده « کوارک » است . بنابراین ماده فیزیک ، معادل با جسم در فلسفه نیست بلکه مرادف با نوع جسمانی است ؛ چون از نظر فلاسفه جسم ، هم امری عقلی و غیرحسّی است هم مثل ماده اولی واحد شخصی است. بنابراین ماده فیزیکی چه به معنی انواع جسمانی و چه به معنی ذره بنیادین - که ممکن است همان «کوارک » یا ذره ای کوچکتر از آن باشد - می تواند کثیر باشد. اما سؤال این است که آیا می تواند بی نهایت باشد؟
اکثر فیزیکدان ها ی امروزی در سایه نظریه« نسبیّت عامّ » و مدل کیهانی «انفجاربزرگ »معتقدند که عالم ماده، محدود است و نمی تواند ابعاد بی نهایت داشته باشد؛ و روشن است که در ابعاد محدود وجود بی نهایت ذره محال است. نسبت عام مدعی است که فضا در اثر جرم انحنا پیدا می کند ــــ فضای سه بعدی اگر انحنا پیدا کند چهار بعدی می شود ـــ بنابراین فضای کل عالم ماده در اثر ماده عالم دارای انحنا است ، نظیر یک سطح الاستیک که اگر وزنه ای روی آن قرار گیرد، در آن فرد رفتگی ایجاد می کند ــــ اگر کلمه «نسبت عام» را در اینترنت جستجو بفرمایید تصاویری از انحناء فضا را می توانید به دست آورید ـــ از طرف دیگر مدل کیهانی انفجار بزرگ مدعی است که عالم ماده از یک نقطه و با یک انفجار فوق عظیم پدید آمده است ادوین هابل در سال 1924 تا 1929 م با اندازه گیریهای دقیق نشان داد که ستارگان و کهکشان ها در حال دور شدن از همدیگرند. گویی همه کهکشان ها روزی در یک نقطه جمع بودند و با یک انفجار عظیم مثل ترکش های یک بمب که در هوا منفجر شده است در حال دور شد از آن نقطه هستند. لذا فیزیکدان ها مدعی شدند که روزی تمام ماده عالم در یک نقطه متمرکز بوده است که از آن نقطه تعبیر می شود به «گوی آتشین نخسیتن» خود همین مدل انفجار بزرگ به تنهایی بی نهایت بوده ابعاد عالم را نفی می کند. چون عالم از یک نقطه شروع شده و در حال انبساط است پس اندازه آن نمی تواند بی نهایت باشد چون در آن صورت در عرض بی نهایت سال باید کهکشان ها آن قدر از هم دور می شدند که ناپدید می شدند در حالی که بسیاری از کهکشان ها برای ما قابل مشاهده اند. و نسبت عام ادعا می کند که اگر چکالی متوسط عالم ماده بیشتر از 5 ضرب در 10 به توان (27-) کیلوگرم بر متر مکعب باشد انحناء عالم ماده به قدری خواهد بود که عالم ماده روزی در خود فرو خواهد ریخت و جاذبه مواد عالم آن را به نقطه آغازین باز خواهد گرداند؛ ولی اگر چگالی عالم کمتر از این مقدار باشد انبساط آن ابدی خواهد بود. اگر ذرات عالم ماده بی نهایت یا نزدیک به بی نهایت ( بی نهایت حدّی )بود آلان باید عالم در خود فرو می ریخت و اساساً گوی نخستین نباید منفجر می شد. بنابراین طبق نظریات مورد قبول فیزیکدانان امروزی ذرات عالم و ابعاد آن محدود است.
اما در بین فیزیکدان ها افراد نه چندان معروفی هم وجود دارند که نظریه انفجار بزرگ یا نسبیت عام را نمی پذیرند و مدل های دیگری برای عالم ارائه می دهند که طبق برخی از آنها ممکن است بتوان از بی نهایت بودن ابعاد جهان و به تبع آن از بی نهایت بودن ذرات جهان دفاع کرد.
 اما به نظر می رسد که از نظر فلسفی هر دو سوی مساله را به نوعی بتوان اثبات کرد یعنی هم محدود بودن ابعاد جهان و تعداد ذرات آن را هم بی نهایت بودن انواع جسمانی را .
در حکمت متعالیه اثبات می کنند که عالم ماده دارای وحدت شخصی است؛ یعنی کل عالم ماده یک پیکر واحد است و بین تمام اجزاء آن ربط وجودی حاکم است از این رو وجود خلاء حقیقی را هم انکار می کنند که امروزه علم فیزیک هم آن را تأیید می کند و عالم را سراسر پر از انرژی و نیرو می داند ؛ و لازمه ی واحد شخصی بودن، در موجود مرکب از اجزاء محدود بودن اجزاء است؛ چون تشخّص فرع بر تعیّن است و تعیّن موجود ماهوی به حدّ ماهوی آن است و یکی از حدود ماهیّات مادّی کمیّت است ؛و یکی از اقسام کمّ، عدد  است. لذا تا موجود مادی تعیّن عددی نداشته باشد تشخّص پیدا نمی کند. به همین علت وجود انسان یا درختی که بی نهایت جزء داشته باشد محال است؛ کما اینکه وجود انسانی به طول بی نهایت هم محال است. در مورد عالم ماده نیز همینطور است. بنابراین عالم ماده در هر لحظه محدود به اندازه است.
از طرفی در حکمت متعالیه اثبات می شود که ماده اولی قدیم زمانی است، لذا از بی نهایت سال پیش عالم ماده بوده است و تا بی نهایت سال بعد هم خواهد. بنابراین اگر مدل انفجار بزرگ درست باشد پس قبل از انفجار بزرگ نیز عالمی دیگر بوده است و قبل از آن نیز عالمی دیگر تا بی نهایت و بعد از تخریب بزرگ و متمرکز شدن مواد عالم در یک نقطه نیز دوباره عالمی نو از مواد عالم پدید می آید و این روند تا بی نهایت سال ادامه می یابد و در هر عالمی میلیاردها نوع جسمانی و افراد آنها پدید می آیند که در فلسفه آنها را «حوادث زمانی» گویند بنابراین در گذشته، بی نهایت حوادث زمانی و موجودات جسمانی وجود داشته اند ، در آینده نیز بی نهایت موجود جسمانی پدید خواهند آمد. اما لازمه این امر آن نیست که ذرات بنیادین عالم ماده هم بی نهایت باشد.
البته مطلبی هم در حکمت متعالیه مطرح است که ممکن است از آن بر احتمال وجود بی نهایت عالم استدلال شود آن مطلب این است که ماده اولی قابلیت صرف است و می تواند هر صورتی را بپذیرد. اولین صورتی که ماده در عالم ما پذیرفته است، صورت جسمانی است اما از کجا معلوم که ماده، صور دیگری غیر از صورت جسمانی را هم نپذیرد. صوری که از حواس ما پوشیده است. مثلا ممکن است غیر از صورت جسمانی که سه بعدی است صور دیگری مثل صورت چهار بعدی، پنج بعدی و صورت nبعدی هم وجود داشته باشد ؛ که در صورت وجود داشتن از دیده ی ما پنهان خواهند بود؛ چون موجود چهار بعدی اگر در عالم سه بعدی حاضر شود تنها سه بعد آن دیده خواهد شد و به عبارت دیگر ما سایه آن را خواهیم دید ولی گمان خواهیم کرد که آن یک موجود سه بعدی است. لذا می توان فرضیه ی وجود بی نهایت عالم را مطرح کرد. امروزه در فیزیک نوین نیز فرضیه ی عالم 10 بعدی مطرح است که مدعی است عالم چهار بعدی ما ( 3 بعد فضایی + بعد زمان ) یک دو قلوی 6 بعدی هم دارد.
لکن این فرضیه نیز نمی تواند وجود بی نهایت ذره بنیادی را ثابت کند چون دلیلی که فلاسفه بر محدودیت عالم ماده اقامه کردند شامل کل عالم ماده است نه فقط عالم اجسام. اگر تعداد زیادی عالم ماده هم موجود باشد، باز همه ی آنها در مادی بودن مشترکند و تفاوت آنها فقط در صورت خواهد بود و وحدت شخصی که فلاسفه مدعی آن هستند وحدت شخصی عالم ماده است لذا طبق این نظریه تمام این عوالم فرضی اجزاء یک پیکر واحد خواهند بود.بنابراین از نظر فلسفی ابعاد عالم ماده و مقدار ذرات آن محدود است ؛ ولی انواع جسمانی و حوادث زمانی بی نهایتند.