*** دین زرتشتی *** به نقل از کتاب «  آشنایی با ادیان بزرگ »، نوشته :« حسین توفیقی » ***

توضیح : استاد حسین توفیقی  از اساتید بنده (ایمانی) در دوره کارشناسی  بوده اند ؛ که بنده کتاب فوق الذکر را در خدمت خود ایشان  تلمّذ نموده ام.

1- آیین مغان
قبل از ظهور زردشت ، یعنى پیش از پادشاهى مادها، بومیان غیر آریایى ایران یعنى داشتند که آیین مغان نامیده مى شود. کلمه مغ (مگوش ) در زبان قدیم ایران به معناى خادم بوده است . به نظر مى رسد مغان سکنه بومى ایران بوده اند و مانند دراویدیان هندوستان ، پس از ورود آریاییان سرزمین خود را تسلیم آنان کرده اند. واژه المجوس که در زبان عربى به زردشتیان اطلاق مى شود، از همین کلمه مگوش مى آید.
برخى از پژوهشگران معتقدند که دوگانه پرستى یعنى ایمان به خداى خیر و خداى شر در دین زردشتى از مغان قدیم ایران آمده است ؛ زیرا در کتاب گاتها که قدیمترین بخش اوستا و داراى صبغه ایرانى است ، چیزى در مورد دو گانگى یافت نمى شود، ولى از کتابهاى تاریخى بر مى آید که مغان قدیم دو گانه پرست بوده اند. مغان به رستاخیز نیز ایمان داشتند.

2- دین زردشت
هنگامى که چند قرن بر ورود آریاییان به ایران گذشت این قوم اندک اندک به شهر نشینى روى آوردند و این مساءله در جهان بینى ایشان تاءثیر گذاشت .

در آن روزگار انسان اصلاح گرى بر خاست و آریاییان را که خواستار ترک خرافات قدیم بودند، به آیین تازه اى دعوت کرد و آیین مغان را برانداخت . این پیامبر مصلح که خود را فرستاده خداى خوبى و روشنایى معرفى مى کرد، زردشت نام داشت . وى مدعى بود آیین خود را از آهورمزدا دریافت کرده تا جهان را از تیرگیها پاک کند و آن را به سوى نیکى و روشنایى رهنمون شود.
زردشتیان به نامهایى چون گبر و مجوسى و پارسى خوانده مى شوند. کلمه «گبر» در زبان سریانى به معناى کافر از از جانب دیگران به آنان اطلاق گردیده و واژه «المجوس » در دستور زبان عربى ، اسم جنس ‍ جمعى و مفرد آن مجوسى است . «المجوس » در قرآن کریم (حج :17) در کنار پیروان ادیان دیگر یافت مى شود. اکثر علماى اسلام زردشتیان را اهل کتاب دانسته اند. احادیثى نیز در این باب موجود است . آیین زردشت حدود یک قرن قبل از میلاد تحول یافت و آن صورت تحول یافته را آیین مزدَیسنى مى نامند. مزدیسنا در لغت به معناى ستایش مزداست .

1-2- سرگذشت زردشت
دانشمندان در مورد وجود تاریخى پیامبر ایران باستان شک دارند، اما بیشتر آنان وجود وى را نفى نمى کنند. زردشت ، زرتشت ، زرادشت ، زراتشت ، زردهشت و کلماتى از این قبیل از واژه «زرثوشتر»(Zarathushtra) در گاتها (بخشى از کتاب آسمانى زردشت ) مى آید که طبق نظریه صحیحتر معادل زرد اشتر یعنى دارنده شتر زرد است .
نام پدرش پوروشسب یعنى دارنده اسب پیر، نام مادرش دغدو یعنى دوشنده گاو ماده و نام خاندان وى سپیتمه یعنى سپید نژاد بود.
طبرى مورخ مشهور اسلام و پیروان او زردشت را از فلسطین مى دانند و مى گویند وى از آنجا به ایران آمده است ، اما قول صحیح و معروف آن است که وى ایرانى و اهل آذربایجان بوده است و محل برانگیختگى او را کوهى نزدیک دریاچه ارومیه مى دانند.(11)
درباره زمان زردشت نیز اختلاف است و زمان وى حتى به 6000 سال قبل از میلاد نیز برده شده است . اما بر اساس نظریه مشهور، وى در سال 660 قبل از میلاد به دنیا آمد و در 630 قبل از میلاد (در سن 30 سالگى ) به پیامبرى مبعوث شد. وى در سال 583 ق .م . در سنن 77 سالگى در آتشکده اى در بلخ (افغانستان ) توسط لشکر قومى مهاجم به شهادت رسید.
گر چه بعثت زردشت در شاهنامه فردوسى آمده است ، اما متاءسفانه آن حادثه در قسمت افسانه اى آن کتاب مذکور است ، به طورى که درباره گشتاسب (پادشاهى که زردشت او را دعوت مى کند و به آیین خود در مى آورد) اختلاف است . برخى او را با ویشتاسب پدر داریوش هخامنشى برابر دانسته اند. از سوى دیگر از نظر تاریخى مسلم است که ویشتاسب نه یک پادشاه ، بلکه استاندارى بوده است .

2-2- تعالیم زردشت
در آیین زردشت سه اصل عملى گفتار نیک ، پندار نیک ، کردار نیک وجود دارد که مانند آن را در ادیان مختلف مى یابیم . از جمله در اسلام آمده است : «الایمان قول باللسان و اقرار بالجنان و عمل بالارکان .»
احترام به آتش به عنوان یکى از مظاهر خداى روشنایى و افروخته نگه داشتن آن و انجام مراسمى خاص در اطراف آن در معابدى به نام آتشکده مشخصترین ویژگى این آیین است . همچنین آبادانى ، کشاورزى دامدارى و شهرنشینى مورد ستایش قرار گرفته است . احترام به حیوانات ، مخصوصا سگ و گاو، همچنین خوشرفتارى با مردم نیز جایگاهى به حیوانات ، مخصوصا سگ و گاو، همچنین خوشرفتارى با مردم نیز جایگاهى ویژه دارد. برخى از آداب و رسوم سرزمین ما از قبیل مراسم چهارشنبه سورى و سوگند خوردن به روشنایى چراغ و چیزهاى دیگر با تعالیم زردشتى ارتباط دارد. همچنین برخى زندیقان قرون نخست اسلام گرایشهاى زردشتى داشتند.

3-2- اوستا
کتاب آسمانى زردشتیان اوستا نام دارد که به معناى اساس و بنیان و متن است . این کتاب به خط و زبان اوستایى نوشته شده است که به ایران باستان تعلق دارد و با زبان پهلوى و سانسکریت همریشه است . به عقیده بسیارى از محققان ، خط اوستایى در دوره ساسانیان (226 - 641 م .) پدید آمد و اوستا که قبلا در سینه ها بود، به آن خط کتابت شد و به قولى این کار پس از ظهور اسلام صورت گرفته است .
زردشتیان و پژوهشگران بر این مساءله اتفاق دارند که اوستا در اصل بسیار بزرگتر بوده است که به عقیده برخى روى 12000 پوست گاو نوشته بود. اوستاى کنونى داراى 83000 کلمه است و احتمالا اصل آن داراى 345700 کلمه (یعنى چهار برابر) بوده است . اوستاى اصلى به 21 نسک (کتاب یا بخش ) تقسیم مى شد و اوستاى کنونى نیز 21 نسک است .
اوستا 5 بخش دارد:
1. یسنا (یعنى جشن و پرستش )؛ قسمتى از این بخش گاتها نامیده مى شود (به معناى سرود). این بخش که مشتمل بر ادعیه و معارف دینى و معروفترین قسمت اوستاست ، به خود زردشت نسبت داده مى شود، در حالى که سایر قسمتهاى اوستا را به پیشوایان دین زردشت نسبت مى دهند؛
2. ویسپرد (یعنى همه سروران ) مشتمل بر نیایش ؛
3.وندیداد (یعنى قانون ضد دیو) درباره حلال و حرام و نجس و پاک ؛
4. یشتها (یعنى نیایش سرود و تسبیح )؛
5. خرده اوستا (یعنى اوستاى کوچک ) درباره اعیاد و مراسم مذهبى و تعیین سرودهاى آنها زردشتیان ، علاوه بر اوستا، تفسیرى به نام زنداوستا و کتب مقدس دیگرى به زبان پهلوى دارند.

4-2- داستان خلقت و دو گانه پرستى
کسى نمى داند گرایش زردشتیان به خدایان دو گانه (خداى نیکى و خداى بدى یا خداى روشنایى و خداى تاریکى ) در چه عصرى آغاز شده است . در قسمت گاتها (از یسناى اوستا) که به خود زردشت نسبت داده مى شود، اهریمن در برابر خرد مقدس صف آرایى مى کند و نه در برابر آهورمزدا که خداى واحد و فوق پروردگاران روشنایى و تاریکى است . همچنین گروهى از زردشتیان به نام زروانیان در عصر ساسانى پدید آمدند که معتقد به خداى یکتا به نام زروان بودند و او را از خداى روشنایى و تاریکى برتر مى شمردند. این فرقه پیروان بسیارى در ایران آن روز داشته است .(12)

5-2- خدایان
با مطالعه در آیین زردشت معلوم مى شود که وى در میان ایرانیان به اصلاح دینى قیام کرده و خرافات مذهب باستانى آریاییان را مورد حمله قرار مى داده است . از جمله آنکه وى از آهور مزدا تبلیغ مى کرده و خدایان قوم خود را که دئوه (یعنى دیو) خوانده مى شده اند، باطل مى دانسته و آنها را خداى دروغ دوستان مى نامیده است .
در آیین زردشت ، آهور مزدا 6 دستیار دارد که به منزله فرشتگان ادیان ابراهیمى هستند. آن دستیاران را امشاسپندان یعنى جاویدان مقدس ‍ مى نامند. آنها رهبرى دارند به نام سپنتامئنیو یعنى خرد مقدس و نامهاى خودشان از این قرار است :
1. وهومن (Vohuman)؛
2. اشه وهیشته (vahishta-Asha)؛
3. خشتره وائیریه (vairya-Xshathra)؛
4. سپنته ارمئیتى (armaiti-Spenta)؛
5. هئورتات (Haurvartat)؛
6. امرتات (Ameretat).
پس از آنها یزتها قرار دارند که 30 عدد از آنها معروفند. اینها تشکیلات خرد مقدس هستند. در مقابل ، اهریمن هم تشکیلاتى دارد.(13)
طبق آیین زردشت دوره کهن کنونى جهان 12000 سال است . خداى نیکى مدت 3000 سال بر جهان حکمرانى مى کرد و در این مدت خداى بدى در تاریکى به سر مى برد. پس از این مدت خداى بدى از تاریکى بیرون آمد و با خداى نیکى روبرو شد. خداى نیکى به وى 9000سال مهلت داد که با او مقابله کند. وى اطمینان داشت که سرانجام خود او به پیروزى خواهد رسید. در این زمان هر دو به آفریدن نیک و بد آغاز کردند و بدین گونه با یکدیگر به مبارزه برخاستند. پس از 3000 سال زردشت آفریده شد و از این زمان به بعد توازن قوا به نفع خداى نیکى گرایید و به سیر صعودى خود ادامه داد.

6-2- آخر الزمان
در هزاره گرایى زردشتى (Millennialism Zoroastrean)انتظار ظهور سه منجى از نسل زردشت مطرح است . این منجیان یکى پس از دیگرى جهان را پر از عدل و داد خواهند کرد.
1. هوشیدر، 1000 سال پیش از زردشت ؛
2. هوشیدرماه ، 2000 سال پس از زردشت ؛
3. سوشیانس (یا سوشیانت )، 3000 سال پس از زردشت که با ظهور او جهان پایان مى یابد.

7-2- بقاى روح
زردشتیان به جاودانگى روح عقیده دارند. آنان مى گویند روان پس ‍ از ترک جسم تا روز رستاخیز در عالم برزخ مى ماند. همچنین آنان به صراط، میزان اعمال ، بهشت و دوزخ معتقدند. بهشت آیین زردشت چیزى مانند بهشت اسلام است ، ولى به خاطر مقدس بودن آتش ، دوزخ زردشتى جایى بسیار سرد و کثیف است که انواع جانوران در آن ، گناهکاران را آزار مى دهند.

8-2- وضع کنونى
بیش از هزار سال است که زردشتیان ایران به بمبئى هندوستان کوچیده اند و اکنون حدود صد و پنجاه هزار نفر از آنان در آن سامان زندگى خوبى دارند و پارسى نامیده مى شوند حدود پنجاه هزار نفر از ایشان نیز در یزد، کرمان و تهران سکونت دارند.

کتابنامه
1. اوستا.
2. آلبرى ، سى . آر. سى .، زبور مانوى ، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران : انتشارات فکر روز، 1375.
3. آموزگار، ژاله و تفضلى ، احمد، اسطوره زندگى زردشت ، تهران : نشر چشمه و آویشن ، 1375.
4. الیاده ، میرچا، آیین گنوسى و مانوى ، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران : انتشارات فکر روز، 1373.
5. اوشیدرى ، جهانگیر، دانشنامه مزدیسنا، تهران : شرکت نشر مرکز، 1371.
6. بویس ، مرى ، تاریخ کیش زرتشت ، ترجمه همایون صنعتى زاده ، تهران : انتشارات توس ، 1374.
7. تقى زاده ، سید حسن ، مانى و دین او، (با ضمائم )، تهران : انجمن ایران شناسى ، 1347.
8. حکمت ، على اصغر، تاریخ ادیان ، تهران : انتشارات ابن سینا، 1345.
9. خسروى ، خسرو، مزدک ، تهران : 1359.
10. رئیس نیا، رحیم ، از مزدک تا بعد، تهران : انتشارات پیام ، 1358.
11. زرین کوب ، عبدالحسین ، در قلمرو وجدان ، تهران : انتشارات سروش ، 1375.
12. زنر، آر. سى .، زروان ، ترجمه تیمور قادرى ، تهران : انتشارات فکر روز، 1374.
13. زنر، آر. سى .، طلوع و غروب زردشتى گرى ، ترجمه تیمور قادرى ، تهران : انتشارات فکر روز، 1375.