پرسش:آیا تشکیک در ذات وجود راه دارد؟

پاسخ: کلمه ی ذات در فلسفه اغلب به ماهیت اطلاق می شود ولی ظاهرا منظور شما از« ذات وجود»، حقیقت وجود است. در فلسفه ی متعارف که قائل به تشکیک وجود است، حقیقت وجود، واحد مشکک است. یعنی حقیقت وجود، حقیقتی است یگانه و در عین حال ذومراتب؛ نظیر نور هزار وات که یک نور است ولی در ذات خود نور 900 وات و 800 وات و ... و یک وات را هم داراست. اگر شما از مرتبه ای هزار وات صرف نظر کنید مرتبه ای مادون آن ظهور خواهد یافت. بنابراین مراتب وجود، به نحو کمال و نقص وبه نحو احاطه ی قیّومی است نه به نحو نردبانی - کما این که بعضی چنین تصور می کنند و این تصور نادرست از کلمه «مراتب طولی وجود» ناشی می شود - در این دیدگاه، عالی ترین مرتبه وجود که اشدّالمراتب است جامع کمالات جمیع مراتب مادون خود است. اگر عالی ترین مرتبه ی وجود را لحاظ کنیم دیگر خبری از مراتب مادون نخواهد بود. مراتب مادون وقتی ظاهری می شوند که عقل از مرتبه بالا غمض عین می کند. بنابراین در کلاس تشکیک وجود، حقیقت وجود حقیقتی است ذومراتب ومشکک؛ ولی در سطح عالی حکمت متعالیه ودر عرفان نظری که سخن از وحدت شخصی وجود است، حقیقت وجود  فوق مرتبه است نه مرتبه ی فوق ؛ به عبارت دیگر او خود مرتبه آفرین است؛ و مراتب ظهورات اویند لذا در وحدت شخصی سخن از تشکیک ظهور است نه تشکیک وجود. در نگاه وحدت تشکیکی  اشدّ مراتب وجود که مرتبه اول وجود است ،همان واجب الوجود است،اما ازنگاه وحدت شخصی وجود  واجب الوجود(مرتبه اوّلوجود ) حقیقت وجود نیست بلکه اسمی از اسماء اوست و حقیقت وجود ذات باری تعالی است. بلکه حتی خود وجود و حقّ نیز از اسماء اویند و او فوق وجود است. در تشکیک وجود خدا اعلی درجه وجود،و وجود مطلق است اما در وحدت شخصی وجود،وجود مطلق همان وجود منبسط یا صادر اوّل است – توجه : صادر اوّل غیر از مخلوق اوّل است – دراین نگاه  خدا موجودمطلق نیست بلکه موجودیست  رها از قید مطلق بودن چرا که خود اطلاق نیز قید است. بنابراین دروحدت شخصی وجود حقیقت وجود منزه از تشکیک است .